Οι αγώνες των Σουλιωτών.

                                       Χαρακτικό με φανταστική παράσταση του Σουλίου.

Οι ανυπότακτοι Σουλιώτες πρωταγωνίστησαν σε πολλές επαναστατικές ενέργειες εναντίον των Τούρκων. Πολύ γνωστοί είναι οι αγώνες τους εναντίον του Αλή Πασά των Ιωαννίνων.

1. Ποιοι ήταν οι Σουλιώτες;

Το Σούλι  είναι ιστορική και γεωγραφική περιοχή της Κεντρικής Ηπείρου κι αποτελεί μια ομοσπονδία χωριών, γνωστών ως "Σουλιωτοχώρια. H όλη περιοχή του Σουλίου είναι ορεινή, απότομη, άγρια.  Φαίνεται πως οι πρώτοι οικιστές της περιοχής δεν το επέλεξαν τυχαία. Κι αυτό διότι το Σούλι είναι ένα φυσικό, γιγάντιο φρούριο.  Οι  κάτοικοι του Σουλίου ήταν βοσκοί που μιλούσαν ελληνικά και αρβανίτικα. Συχνά έκαναν επιδρομές στα χωριά του κάμπου, για να εξασφαλίσουν ζώα και γεννήματα.
                              
Οι Σουλιώτες θύμιζαν τους αρχαίους Σπαρτιάτες. Από μικροί γυμνάζονταν στα όπλα και δεν γνώριζαν τίποτε άλλο, παρά την τέχνη του πολέμου. Άλλωστε, η φτωχή γη του Σουλίου μόνο λίγα ζωντανά μπορούσε να θρέψει. Έτσι, πουλούσαν προστασία στα γύρω χωριά και συχνά επιδίδονταν σε λαφυραγωγία για να εξασφαλίσουν τα προς το ζην. Ένα μέρος ων εσόδων τους το κατέβαλαν στο Σουλτάνο για να εξασφαλίσουν την αυτονομία τους.

2. Γιατί οι Σουλιώτες ήταν ικανότατοι πολεμιστές;

Οι δύσκολες συνθήκες ζωής των Σουλιωτών, η πολύχρονη ενασχόλησή τους με τα όπλα, η άριστη γνώση του εδάφους, το ομαδικό πνεύμα και κυρίως η εξαιρετική τους τόλμη, τους είχαν μεταμορφώσει σε ικανότατους πολεμιστές. Οι Σουλιώτες συνήθιζαν να πολεμούν οχυρωμένοι πίσω από φυσικά εμπόδια. Δρούσαν ακόμη και τη νύχτα, ενώ δεν δίσταζαν να επιτεθούν με τα σπαθιά τους σε μεγαλύτερο αριθμό αντιπάλων, αιφνιδιάζοντάς τους.

                                            
3. Γιατί οι Τούρκοι δεν μπορούσαν να καταλάβουν το Σούλι;

Μάταια οι Τούρκοι προσπαθούσαν να υποτάξουν τους Σουλιώτες. Το Σούλι, απέχοντας 20 χιλιόμετρα από τη θάλασσα, μπορούσε να προμηθεύεται χρήματα, όπλα και πυρομαχικά, τα οποία έστελναν από τα Επτάνησα οι ξένες δυνάμεις κάθε φορά που συγκρούονταν με την Υψηλή Πύλη.

   Λάμπρος Τζαβέλας
Ο Λάμπρος Τζαβέλας (1745-1792) γεννήθηκε στο Σούλι κι αναδείχτηκε αρχηγός της φάρας των Τζαβελαίων. Το 1792 τον κάλεσε ο Αλή πασάς για να τον βοηθήσει δήθεν στην εκστρατεία του, κατά του Αργυροκάστρου. Ο Λάμπρος και το παιδί του ο Φώτος και 70 άλλοι Σουλιώτες, παρά τη γνώμη των άλλων Σουλιωτών, πήγαν να βοηθήσουν τον Αλή, αλλά κοντά στη Ζίτσα τους έπιασαν όλους και τους οδήγησαν στα Γιάννενα. Ο Αλής νόμισε πως αν δεν ήταν αρχηγός στο Σούλι ο Λάμπρος Τζαβέλας, θα μπορούσε να το καταλάβει. Τις επιθέσεις του όμως τις απέκρουσαν με ηρωισμό και τόλμη οι άλλοι Σουλιώτες κι έτσι κατέφυγε στο δόλο. Ελευθέρωσε από τα Γιάννενα τον Λάμπρο, κρατώντας όμηρο τον Φώτο, και τον έστειλε να του παραδώσει το Σούλι. Μα όταν εκείνος έφτασε στο Σούλι του έγραψε το παρακάτω ιστορικό γράμμα: «Χαίρομαι που γέλασα έναν δόλιο σαν και σένα. Είμαι δω για να διαφεντέψω το Σούλι. Αν ο γιος μου δεν είναι πρόθυμος να πεθάνει για την πατρίδα, δεν είναι άξιος να ζήσει και να γνωρίζεται για γιος μου». Ο Αλής γεμάτος θυμό και λύσσα ρίχτηκε τον Ιούλιο του 1792 ενάντια στο Σούλι με μεγάλες δυνάμεις. Νικήθηκε όμως πάλι και ντροπιασμένος δέχτηκε ειρήνη κι άφησε ελεύθερους τους 70 Σουλιώτες και τον Φώτο. Στη μάχη αυτή όμως ο Λάμπρος πέθανε από τις πληγές του.

                                                          

4. Πώς κατόρθωσε ο Αλή Πασάς να υποτάξει το Σούλι;

Περισσότερο αποτελεσματικός, ο Αλή Πασάς των Ιωαννίνων πέτυχε με διάφορους τρόπους να διώξει από το Σούλι ορισμένους από τους αρχηγούς, αδυνατίζοντας έτσι την άμυνά του. Τελικά οι Τούρκοι κατάφεραν να κατακτήσουν το Σούλι το 1803, μετά από πολλές προσπάθειες. Κατέλαβαν τον οχυρό λόφο Κούγκι, όμως ο καλόγερος Σαμουήλ, που τον κρατούσε ελεύθερο ως την τελευταία στιγμή, ανατινάχθηκε μαζί τους. Τότε κάποιοι Σουλιώτες έσπασαν τον κλοιό των Τούρκων με έφοδο και πέρασαν τελικά στην Κέρκυρα, ενώ οι υπόλοιποι συνθηκολόγησαν, αφού τους υποσχέθηκαν ότι θα εγκαταλείψουν με ασφάλεια το Σούλι και θα καταφύγουν με τα όπλα τους στην Πρέβεζα.

                                            Αυτοθυσία Σουλιωτών και  καλόγερου Σαμουήλ στο Κούγκι.

Μία άλλη ομάδα κατευθύνθηκε προς το Ζάλογγο. Ο Αλή Πασάς όμως, αθέτησε το λόγο του να αφήσει τους Σουλιώτες να φύγουν και τους καταδίωξε φτάνοντας μέχρι τη Μονή του Ζαλόγγου, όπου είχαν καταφύγει τα γυναικόπαιδα.

Ο «Χορός του Ζαλόγγου» (παραμονές Χριστουγέννων 1803) αποτελεί αιώνιο σύμβολο για τη γυναίκα που προτιμά το θάνατο από την ατίμωση και τη δυστυχία. Τη γυναίκα-ηρωίδα που  θυσιάζει τον εαυτό της και τα παιδιά της. Η πρώτη σέρνει το χορό, φτάνοντας στο χείλος του γκρεμού, πηδάει και χάνεται στα βάθη του. Την ακολουθούν με τον ίδιο τρόπο, πάντα τραγουδώντας και χορεύοντας, η δεύτερη, η τρίτη, η τέταρτη…

                   Ary Scheffer  "Σουλιώτισσες Γυναίκες",1827, Μουσείο Λούβρου

Σήμερα ένα επιβλητικό μνημείο μήκους 18 μέτρων και ύψους 13 μέτρων στέκει πάνω σε μία λιθόχτιστη βάση και απεικονίζει 6 αφαιρετικές μορφές Σουλιωτισσών πιασμένες χέρι-χέρι.Το μνημείο κατασκευάστηκε το 1961 και αποτελεί έργο του γλύπτη Γεώργιου Ζογγολόπουλου και του αρχιτέκτονα Πάτροκλου Καραντινού.

Την ίδια χρονική στιγμή(Δεκέμβριος 1803), η Δέσπω Σέχου-Μπότση, σύζυγος του Γιωργάκη Μπότση, κυνηγημένη από τους Τουρκαλβανούς, μετά τη συνθηκολόγηση του Αλή Πασά με τους Σουλιώτες, οχυρώθηκε με τις κόρες, τις νύφες και τα εγγόνια της στον πύργο του Δημουλά και ύστερα από σθεναρή αντίσταση ανατίναξε τον πύργο, για να μην παραδοθούν στον εχθρό.

Της Δέσπως Μπότση 

Αχός βαρύς ακούγεται, 

πολλά τουφέκια πέφτουν.

  Μήνα σε γάμο ρίχνονται, μήνα σε χαροκόπι;

  -Ούδε σε γάμο ρίχνονται ούδε σε χαροκόπι.

  Η Δέσπω κάνει πόλεμο με νύφες και μ' αγγόνια.

  Αρβανιτιά την πλάκωσε στου Δημουλά τον πύργο:

  «Γιώργαινα, ρίξε τ' άρματα, δεν είναι εδώ το Σούλι.

  Εδώ είσαι σκλάβα του πασά, σκλάβα των Αρβανίτων».

  «Το Σούλι κι αν προσκύνησε, κι αν τούρκεψεν η Κιάφα,

  η Δέσπω αφέντες Λιάπηδες δεν έκαμε, δεν κάνει».

  Δαυλί στο χέριν άρπαξε, κόρες και νύφες κράζει:

  «Σκλάβες Τούρκων μη ζήσωμε, παιδιά μ', μαζί μου ελάτε»

  και τα φυσέκια ανάψανε, κι όλοι φωτιά γενήκαν.

      Μόσχω Τζαβέλα

Από τις Σουλιώτισσες ξεχώρισε άλλη μια, η οποία υπήρξε διασημότερη από τις άλλες, καταφέρνοντας να περάσει το όνομά της στο δημοτικό τραγούδι κι από εκεί στη σφαίρα του θρύλου. 

Η Μόσχω Τζαβέλα, σύζυγος του Λάμπρου, κατέχει τον τίτλο της «γυναίκας του Σουλίου».Γεννήθηκε το 1760 και αγωνίστηκε το 1792 εναντίον του Αλή Πασά, στη μάχη της Κιάφας, ως αρχηγός 400 Σουλιωτισσών. Όταν οι Τουρκαλβανοί αποπειράθηκαν να αιχμαλωτίσουν τις Σουλιώτισσες, αυτές τους επιτέθηκαν και κατάφεραν να τους τρέψουν σε φυγή. 

5. Πότε επέστρεψαν οι Σουλιώτες στον τόπο τους και γιατί;

Οι Σουλιώτες στα Επτάνησα υπηρέτησαν αρχικά τους Ρώσους και στη συνέχεια τους Γάλλους κυρίαρχους. Το 1820, λίγο πριν τη Μεγάλη Επανάσταση, κλήθηκαν από τους Τούρκους να κατοικήσουν μόνιμα στο Σούλι, με τον όρο να βοηθήσουν το Σουλτάνο να εξοντώσει τον Αλή Πασά, με τον οποίο βρισκόταν σε πόλεμο. Οι Σουλιώτες συμφώνησαν και επέστρεψαν στα χωριά τους, αποκρούοντας με επιτυχία τους στρατιώτες του Αλή Πασά που έρχονταν εναντίον τους.

6. Πότε οι Σουλιώτες εγκατέλειψαν οριστικά το Σούλι;

Το 1822 έμειναν αβοήθητοι. Καταπονημένοι, εγκατέλειψαν οριστικά το Σούλι και διασκορπίσθηκαν στη Στερεά Ελλάδα και την Πελοπόννησο. Κατά τη διάρκεια της Μεγάλης Επανάστασης του 1821 πολλοί Σουλιώτες ανέπτυξαν σημαντική δράση ως οπλαρχηγοί, έχοντας τη φήμη των γενναίων και αδάμαστων πολεμιστών του έθνους.

        Αλή Πασάς  

Ο Αλή Πασάς Τεπελενλής (1744 - 24 Ιανουαρίου 1822) ήταν μουσουλμάνος Τουρκαλβανός στην καταγωγή πασάς των Ιωαννίνων που διαδραμάτισε για περισσότερα από 40 χρόνια σημαντικό ρόλο στην ιστορία της Ηπείρου και όχι μόνο, από το 1788, όταν διορίστηκε πασάς των Ιωαννίνων μέχρι τις αρχές της Ελληνικής Επανάστασης. Στο απόγειο της δόξας του κατείχε μια μεγάλη περιοχή του ελλαδικού χώρου της τότε Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Για τον τρόπο με τον οποίο διοίκησε το Πασαλίκι του, αλλά και για τον χαρακτήρα του, έμεινε γνωστός ως Ασλάν (λιοντάρι) των Ιωαννίνων. Θα δολοφονηθεί το 1822 με εντολή του Σουλτάνου Μαχμούτ Β΄, πάνω στο νησάκι της λίμνης των Ιωαννίνων όπου είχε καταφύγει. Σε εκείνα τα νερά, είχε διατάξει το 1804 να θανατωθούν με πνιγμό η Γιαννιώτισσα Κυρα-Φροσύνη- μια επώνυμη αρχόντισσα της πόλης- και 17 ακόμα γυναίκες με το πρόσχημα του άσεμνου βίου.                                       

                                             Το κάστρο στα Ιωάννινα.


Κάνοντας κλικ εδώ μπορείτε να δείτε την ιστορική ταινία "Σουλιώτες", παραγωγής 1972.

Υπόθεση
Οι Σουλιώτες πληροφορούνται ότι ο Αλή Πασάς ετοιμάζεται να τους επιτεθεί και να πατήσει το Σούλι. Ο Φώτος Τζαβέλας, όμως, και τα παλικάρια του είναι έτοιμοι να υπερασπιστούν την ελευθερία τους. Ο Αλή Πασάς αποφασίζει να πολιορκήσει το Σούλι, αλλά οι γενναίοι Σουλιώτες δεν πρόκειται να πέσουν στα χέρια των Τούρκων ζωντανοί. Το δράμα κορυφώνεται βρίσκοντας τις Σουλιώτισσες στο Ζάλογγο, να τραγουδούν  και να θυσιάζονται χορεύοντας και πέφτοντας στον γκρεμό με τα μωρά τους στην αγκαλιά και τους άνδρες να αποφασίζουν να πεθάνουν ανατινάζοντας το μοναστήρι στο βουνό Κούγκι.